BIJMAPAPAH Bir sürüwçü caşay edi. Anı sabiyleri cok edile, katını karaton edi. Sürüwçü, oramğa çığıp, oynay turğan sabiyleni körüp, mudah boldu.
- Oh! Meni sabiylerim cokdula, sora maña caşarğa nege kerekdi?- dedi ol.
Sürüwçü bu sözleni aytıb boşağınçı, taş tübünden kesi bir karış, sakalı miñ karış bolğan bir kart kişi çıkdı.Ol sürüwçünü katına callap aytdı Sen meni nek çakırdıñ? Ne bolğandı? Men seni çakırmağanma, - dedi ol. Oğay, çakırğansa. Meni atım Ohdu, - dedi, kesi bir karış, sakalı miñ karış bolğan kart kişi. Saña ne kerekdi, ayt.
- Meni katınım bardı. - dep başladı sürüwçü, - alay ol karatondu da, bizni sabiyleribiz cokdula.
- Bolsun sora, men saña boluşurma, - dedi karış. - Alay men bir zat aytırıkma da, aña ırazı bolsañ boluşurukma. Caşıñ biraz ösgenden sora, üyünden ketsin da, katın alğınçı kaytmasın. Ma, bu almanı al da katınıña ber. Ol anı aşasın. Ol anı aşağandan sora sizge caş tuwar.
Sürüwçü aña kart aythanlay etdi. Ol üyüne keldi, katınnı çakırdı da almanı berdi. Köp mıçımay, alağa bir alamat ariw, altın çaçı bolğan caş tuwdu.
Talay cılla ozdula, caşçık ullaydı duniyada andan ariw cok edi. Aña atası bılay aytdı:
- Caşım, maña senden ayırılğan bek kıyın körünedi, bolsa da, sen üyden ketip, katın alğınçınña deri artha kaytmazğa kerekse.
Caş mudah boldu, alay başha eter karıw cok edi: atanı, ananı sözü töredi, Ol atası bla, anası bla salamlaşıp ayırıldı, gırcın tuwrağan bla bir tuzçuk alıp, uzak colğa atlanıp ketdi. Ol, tawla içinde, tüzlede da bara-bara ketip, arıdı. Ol, kimden ese da kalıp turğan eski bawnu körüp, aña kirip, solurğa umut etdi.
Bawğa kirdi, karağanında, anda wa üç at. Ala alay ariw edile: caş alağa karap toymay edi! Atladan biri wa bılay aytdı: - Ey, cigit caş, sen bizni kesiñe cumuşha al, cañılmazsa. Biz saña kerti kulluk eterbiz Caş kuwandı. Aladan birine mindi da, kalğanların adej tartıp ketdi. Tar awzunda bir koşha deri cetip, arı burulurğa umut etdi. Alay aña at bılay aytdı: - Sen bizni adamlağa körgüztme da, kuyruklarıbızdan birer kıl al. Biz saña kerek bolsak, kıllanı kıyırların küydürüp, tebire. Biz a ol zamanda saña kelirbiz.
Caş atlanı kuyruklarından birer kıl üzüp aldı, atlanı boşladı da, kesi wa koşha bardı. Koşdağı sürüwçüle caşnı ariw körüp, konak etdile. Ala semiz buğanı sürüp, keltirip kesdile da, etini tüz ekiden birin kazanña saldıla. Bişirip başladıla. Uşhuwurnu keziwünde sürüwçüle keslerini iyeleri kalay ullu bay bolğanın aytdıla, sora caş erttenlikde aña barıp iş tilerge umut etdi.
Hannı adamları hanña barıp, kim ese da bir cigit caş kelip iş surağanın aña aytdıla. Han anı kesinde cumuşçu eterge ırazı boldu. Caş üy cumuşlanı ete edi. Anı sebepli wa, anı bir kesek akıldan kamil bolğanña sanap, aña Bıjmapapah atağan edile.
Hannı wa üç kızı bar edi. Kalay ese da, bir col hannı kiçi kızı Bıjmapapahnı esledi. Esledi da alay süydü: duniyada caşawun caşawğa sanamay, aşağanın aşağanña sanamay başladı. Kuru da Bıjmapapahnı sağışın ete edi.
Bir col hanña kızları, keleçi çakırıp, bılay aytdıla: - Bizni barıbızğa da erge çığarğa zamanıbız cetgendi, endi atabız anı üsünden sağış etsin.
Keleçi, hanña barıp, kızlarını tilegin aña aythandı. Han biraz sağış etip, aytdı: - Ala, alağa erge çığarğa zaman bolğanmıdı deydile? Alay ese, bahçadan birer harbız alıp keltirsinle. Harbızla bişip, cetip bolsala, ol zamanda alanı erge berirme.
Keleçi hannı cuwabın kızalağa aytdı. Hannı kızları bahçağa barıp, harbız saylap, alıp keldile. Tamata kız bitew çirip turğan harbıznı, ortançı kız a bir canı çirip turğan harbıznı, kiçi kız a cetip, bişip turğan harbıznı keltirdile.
- Alaydı, dedi han, sizge ertte oquna erge çığarğa zaman bolğandı.
Ol uzakdağı, cuwukdağı hanlanı da caşların çakırdı da, kızlarına birer bal kalaç da berip, bılay aytdı: - Kimni saylasağız da, bal kalaçlanı alağa berigiz.
Hannı kızları bal kalaçların da alıp, saylarık caşları taba bardıla. Eki tamata kızı bal kalaçların eki han caşha berdile.
Gitçe kızı wa kesini bal kalaçın Bıjmapapahha berdi. Egeçleri asırı külgenden buwulurğa azdan kaldıla. Han kesini körgen közlerine iynanmay, kiçi kızına dağıda bir bal kalaç berdi. Alay anı kiçi kızı dağıda ekinçi bal kalaçnı da Bıjmapapahha berdi. Ol zamanda han açıwlandı. Ol kesini eki tamata kızına ullu toy etdi, gitçesine wa unamay koydu em da anı Bıjmapapah bla birge gedeşge köçürdü.
Bir talay zamandan sora, han awrudu. Bitew ustalanı çakırdıla, alay bolğanlıqğa, biri da boluşalmadı. Ol zamanda bir kart kurtha katın aytdı: - Han calan da aslan et aşap, ızından da aslan süt içse saw bollukdu.
Hannı eki tamata kiyewü aslan et bla aslan süt izley çıkdıla. Bışmapapahnı wa kişi esine da almadı. Bir talay kün ozğanlay, Bıjmapapahnı katını, hanña barıp, Bıjmapapahha da at berip, anı da aslan et bla aslan süt izlerge iyerigin handan tiledi.
- Ol kullağa allay cumuşnu berirge kalay carar, dedi han, - alay, ol arı barırğa bek tiley ese, cük taşıwçu kart alaşağa minsin da barsın.
Bıjmapapah, ol osal atha da minip, ketdi. Ol elden çıkğan zamanda, hurcunundan kesini atını kılın çığardı da küydürdü. Olsağatdan anı allına, üsünde da sawutları bla bay kiyimleri bla batırla miniwçü bir at çıkdı. Bıjmanapah cañıdan kiyindi, atha mindi, sora andan arı ketdi. Atı çaphan etmey edi, cel kibik uçhan ete edi. Kep mıçımay, ol suw boynuna cetdi. Ol suwnu boynunda wa kalın kamişle öse edile. Bıjmapapah, solurğa umut etip, alay tohtadı. Bir zamanda ol kamişle içinde tişi aslannı kördü. Bıjmapapah, süyrelip, cuwukğa barıp, tişi aslannı maradı. Tişi aslan, sekirip turup, Bıjmapapahdan tilep başladı: - Meni öltürme, meni gitçe balalarım bardıla. Saña ne kerek ese da, ayt, men barın da eterme.
- Maña seni sütüñ bla bir aslan balaçığıñ kerekdi, dedi Bıjmapapah.
Tişi aslan, süt da, aslan bala da berirge ırazı boldu. Bıjmapapah aslan balanı da, sütnü da alıp, artha coluna ketdi. Colda bara, ol hannı tamata kiyewlerin cetdi. Ala, açıwlanıp, mudah bara edile. Nek deseñ, hanña ala bir zat da eltmey edile. Bıjmapapah alanı cetgende, ala anı tanımay kalğan edile, anı salam beriwüne cuwap etip, anı kayrı em nek barğanın surağan edile.
- Men aslan süt bla aslan bala izley çıkğan edim, dedi Bıjmapapah, - meni katınım awruydu da, ma, aña darmanla alıp barama.
Kiyewle andan bir kesek aslan bala etçik bla aslan sütçük tilep başladıla.
Sizni cawurunlarığızğa meni tamğamı saldırsağız, men sizge et da, süt da berirmisiz, - dedi Bıjmapapah.
Kiyewle ırazı boldula em da anı üçün birer kesek etçik bla bir kesek sütçük aldıla.
Köp mıçımay Bıjmapapah ala bla salamlaşıp ayırıldı em da başha col bla ketdi. Ol elge deri cetdi, han bergen osal atha mindi da, ol cırtık kiyimlerin kiydi da, üyüne kaytdı.
Ekinçi kün erttenlikde hannı tamata kızları atalarına aslan bala etçik da, aslan süt da keltirdile.
Han alağa ıspas etdi, alay hannı saw eter üçün a et bla süt asırı az edile. Ol zamanda Bıjmapapahnı katını hanña köp süt, et da keltirdi. Han andan alırğa unamay edi, alay anı ahluları tilep, aldırdıla. Han etden aşadı, sütden içdi da, bılay aytdı: Men igirek boldum, alan süt bir aman iyis etedi.
- Atam, biz gedeşde caşaybız da, ol andandı, - dep cuwap etdi, kızı.
Han alağa gedeşden at orunña köçerge erkinlik berdi. Aslannı sütü bla aslan balanı etinden sora, han saw bolup, başladı. Alay bolğanlıkğa, ol dağıda karıwsuz edi. Ol zamanda ol hanña alğın col boluşluk etgen kurtha katınnı çakırdıla.
- Maral et aşasa han saw bolluqdu, dedi kart katın.
Han tamata kiyewlerin maral etge ciberdi. kiçi kiyewün a esine da tüşürmedi. Ekinçi kün Bıjmapapah hanña kesi bardı em da darman izley barırğa aña da erkinlik beririn tiledi.
- Bılay katı tilegenden sora, ol biyağı aman atnı da al da bar, - dep aytıp, han aña art burup koydu.
Bıjmapapah hannı biyağı ol aman atına da minip, ketdi. Ol awuldan çıkdı, at kılnı kıyırın kabındırdı, sora anı allına anı ol biyağı batırla miniwçü atı çıkdı. Bıjmapapah cañıdan igi kiyimlege kiyindi da, kesini atına minip, andan arı ketdi. Anı atı anı kalın ağaçnı içine eltip, anda tohtadı. Bıjmapapah bir kolda maral sürüwnü esledi.
Kesini batırla miniwçü atını boluşluğu bla ol bir maralnı tutdu da, kalğanların ciberip koydu. Ol maralnı kesdi, etin artmaklağa saldı da, ol tamata kiyewle kaytırıq col bla artha kaytıp tebiredi. Alğın coldaça, tamata kiyewle kurlay kaytıp bara edile. Üçüsü da salamlaşıp, birge ketip tebiredile.
- Sen kayrı barasa? - dedile Bıjmapapahha.
- Maral eti izlegen edim, meni anam awruydu, - dep cuwap etdi ol. - Endi wa ma aña darman alıp barama. Kiyewle andan bir kesek et tilep başladıla.
- Siz kesigizni kabırğalarığızğa meni tamğamı salırğa unasağız, et berirme, - dep Bıjmapapah cuwap etdi.
Kiyewle unadıla. Bıjmapapah alanı kabırğalarına kesini tamğasın saldı, bir kesek etçik berdi, sora ala bla salamlaşıp, başha jol bla üyüne ketdi. Awulğa cetgen zamanda, Bıjmapapah biyağı han bergen atha mindi, kesini gürbü kiyimin kiydi da üyge ketdi.
Ekinçi kün erttenlikde hannı tamata kızları atalarına maral etçik alıp keldile. Kiçi kızı da hanña maral et keltirip keldi. Han andan etni alıp aşarğa unamay edi alay anı cuwukları bek tilegenleri sebepli, ala ol kızğa canları awrup, cak bashanları üçün, kıznı atası ol kızı bergen etni da aşadı.
Han ol etni aşap bılay aytdı: - Et a igi edi, alay calan da aman iyis etedi.
- Atam, da biz at orunda caşaybız, iyis etmey, ne etsin, - dedi kızı.
Ol zamanda han alağa at orundan aş üyge köçerge erkinlik berdi.
Han saw boldu Kesini saw bolğanını kuwançına ol ullu kurmanlıq, toy-oyun eterge başladı Köp halknı cıydı, uzakda, cuwukda hanlanı da caşları bla birge çakırdı. Kesini tamata kiyewlerine wa bek igi atlağa minerge, bek bağalı, aybat kiyimle kiyerge buyurdu.
- Men bu kuwançda, meni kiyewlerim kimden da bay kiyinirlerin süeme, - dedi ol.
Bıjmapapah munu eşitgende, han anı kiyewge sanamağanı üçün, cüregi bek kıynaldı.
Ol awulnu arı canına bardı da kara kılnı kıyırın kabındırdı, ol zamanda anı allına batırla miniwçü cüyrük kara at çıkdı. Bıjmapapah terk oğuna igi kiyimlege da kiyinip, batırla miniwçü dum kara atha da minip, hannı arbazına cetdi.
Adamla asırı seyirsinñenden, tamaşa etip kaldıla; alanı allarında, alanı közlerin asırı kamathandan, sokur etip koyarça, allay ariw at süeldi.
- Bu bay caş kaydandı, ol kimladandı? - dep adamla barı da bir birlerine sora edile, alay kişi da cuwap etalmay edi. Ol Bıjmapapah bolur dep, kişini da esine kelmey edi.
Bıjmapapah atdan tüşdü da, anı hannı allına eltdi da, bılay aytdı: - Han, ma bu batırla miniwçü at endi senikidi, - dep ketdi. Awuldan arı çıkğandan sora, ol kök kılnı kıyırın kabındırğanlay anı allay, batırla miniwçü karaldım kök atı çıkdı. Bıjmapapah alğın coldan ese bay, omak kiyimlege kiyindi, sora at, sadak okça uçup, anı hannı arbazına cetdirdi. Ol hannı kalasını buruw begimlerinden sekirip - sekirip ötdü da, adamla wa bütün bek tamaşa etdile. Ala ol caşnı kim bolğanın bir da bilalmadıla. Bıjmapapah atnı hanña eltgendi em da anı hanña sawğağa bergendi. Halk batırla miniwçü atlanı tögeregine basınıp seyir ete edile. Bıjmapapahnı arbazdan kalay ketgenin kişi da eslemegen edi.
Bıjmapapah a, biyağı awulnu arı canına ketdi, da kılnı kabındırdı da, sora anı allına ak at keldi. O hannı kalasını buruwlarını bek biyik cerleri bla sekirip, ötüp, hannı arbazını ortasında tohtadı. Adamla ol aythılık igi caşha bla anı seyir atlarına karap, sıylanıwnu da unutup, barı da seyir-tamaşa etip kaldıla. Adamla Bıjmapapahnı tögeregine basındıla, sora anı kim bolğanın sorup başladıla.
- Han eşitirge süe ese, - dedi Bıjmapapah, - ma barın da aytayım.
Han erkinlik berdi, sora caş bu biz bilgenni aytıp başladı.
Asırı seyir etgenden, han küçden-butdan saw kalğan edi. Bu aña tüşça körüne edi. Bu caş anı kiçi kiyewü bolğanın bildi, alay anı haparın böldürürge bolmadı.
Men bu han maña bergen osal atlağa da minip awulnu arı canına barıp, andan kesimi batırla miniwçü atlarımı çakıra edim, ala wa aslan bala etni da, aslan sütnü da, maral etni da madarırğa boluşa edile Men har zamanda da tamata kiyewle kaysı col bla barlık bolsa da, ol colğa kele edim. Eki keziwde da ala kuru kolları bla kaytıp kele edile, men a alağa bir kesek et bla süt bergen edim. Anı sebepli wa, men alanı cawurunlarına bla kabırğalarına kesimi tamğamı kızdırıp salğanma.
Han da, cıyılıp turğan halk da caşnı aythan haparını kertiligin bilirge aşıkğandan tözalmay edile. Barı da, kerti da, hannı tamata kiyewlerini cawurunlarında bla kabırğalarında tamğaları bolğanına bla bolmağanına kararğa süe edile. Han alağa köleklerin teşerge buyurdu, sora barı da alanı cawurunlarında, kabırğalarında küydürülüp salınñan tamğalanı kerdüle Han kesini tamata kiyewlerine, ala anı aldağanları üçün açıwlandı, çamlandı. Biteu halk karap turğanlay, han kesine cañız kiyewge Bıjmanapahnı sanadı em da kesini sawlay hanlığın aña berdi. Tamata eki kiyewün a ol, kıstap, tiyresinden gunç etdi. Bıjmapapah a, kesini caş katını bla birge nasıplı caşap kaldıla. Hannı izmisi bla, ekisi da barıp, Bıjmapapahnı atasın, anasın kesleri bolğan cerge keltirdile. Andan başlap, ala bir birlerinden ayırılmay, ahır künlerine deri da aşap caşap kaldıla
