Noyabr
aynı 2-si karaçay milletni caşawunda em kıyın, em buşuw künüdü. Sawlay
milletni haram etib, Ata curtların sathandıla deb, günahı bolmağan
adamlanı orğan - sorğan etmegenley, - Orta Aziyağa, Kazahstaña,
Kırğızstanña köçürgen künleridi ol kün. Andan başlanıb, milletni
incilgeni saw 14 cılğa sozulğandı. Ne köb cıl ötse da unutulluk tüldü
karaçay millet çekgen kıyınlık. Akıl unuturğa izlese da, cürek
koymaydı. Anı unutsak, asırı köb zatnı, köb adamnı unuturğa kerek
bollukbuz. Orta Aziyada karaçay milletni 43 miñden aslamısı suwukdan,
açdan kırılğandıla, alanı içlerinde 22 miñ sabiy. Siz, caş adamla
borçlusuz halkığıznı caşaw kitabında ol betin bilirge - deb köb
eşitgenme kart atamdan, Toklanı Mağamet-Aliyden. Ol künleni sağınırğa
süymese da ol, açıw basıbmı koyadı bir-birlede soluw tabmağan çabakça
ceñil-ceñil soluy, hapar aytıb tebrerge öçdü.
- Men ullu üydegide tuwğanma. Busağatdaça eki-üç bolmayın, bizni
zamanda sabiy köb edi. Atam, Mahay bla anam Bukminatnı 7 sabiyleri
bolğandı: Muhammat-Hamit, Fatima, men, Huriyat, Huraymat, Hasanbiy,
Şaharbiy. Atam okuğan, kral kullukda köb işlegen adam edi. . Men ol
zamanda 13 cıl bola turğan caşçık edim, esimdedi tañ alası bla üyge
asker formaları bla kirib kelgenlerin adamlanı. Taşköpürde, caşab
turğan üyübüzden bir sağatnı içinde çığarğan edile. Colğa ne
alğanıbızdan haparsızma, alay a, tren de ullu açlık sınamağanıbız
sebebli, anam carlı bir zatçıkla kıstırırğa küreşgenin añılay edim.
Harib anam, kolunda ceti sabiy, awruğan eri kaydan tabhan edi küç colğa
kuralırğa, bizni bulcuturğa, büğün da añılayalmayma. Ceti sabiyden
ekisi ol zamanda ölgendile, köçgünçünmü, oğese, Kazahstandamı kart
atamı esinde tüldü. Kelişdirelmeyme Fatima bla Hasanbiyni ölgen
zamanların- deydi ol. Meni kölüme kelgeni, ala colda ölüb, kabırları da
bolmağanı sebebli, kesi içinden küyse da, bizge aytıb koyala bolmazmı
attam.
- Kallay bir caşasam da unuturuk tülme ol mal vağonlanı iyislerin,
tarlıkların, adamlanı incilgenlerin- deydi atta. Erkişile, tişirıwla,
kartla, sabiyle-barısıda bir vağonda, eşikge çığarğa madarıñ bolmay,
aşarğa-içerge cuğuñ cok. Sabiyle cılab başlasala, neda suwukdan-açdan
katıb kalsala, carlı tişirıwla birinçi zamanda içlerin urub sarnay
edile, artda Allahnı buyruğuna sıyınıbmı, oğese caşawdan tüñülübmü,
akırtınçık ete edile cılawların… Bizni Kazahstaña eltib kuydula. Bir -
bir katında caşağan araçaylıla az edile. Meni üydegim Cambul oblastnı
Çuyskiy rayonunda, Novıy put elge tüşgen edi. Suwuk barakalada caşab
başladık, otun bolmağanı sebebli kamişni orub, kuray cıyıb turğan
ceribizni cılıtırğa küreşe edik. Otunça bolmay, ol boşalğanlay üyden
cılıw kuruy edi da kete edi. Bizni eltgen sağatda "banditle", kralnı
cawları degenliklerine, orus millet bolmasa, bizge kişi ol açı sözleni
aytmay edi. Kazaklıla ne küçlerinden kelgenni da eterge küreşe edile,
alay a, keslerini da caşağanları alay igi tül edi. Suwukdan, açdan
adamla teli awruw bla awrub başladıla. Bir cılnı içinde atam, 2
karnaşım bla egeçim ölgen edi. Anam bla men kesibiz bastırğan edik
alanı, kürekleribiz bolmay, keçe kollarıbız bla kaza edik kabırla.
Esimden ketmeydi, bastırırğa adamları bolmayın talay arbazda ölükle
atılıb turğanları. Aşarğa, içerge cuk cok, kral bergen kesekçikni da
komendantla kesleri süygença ete - kıyın edi caşawubuz. Üyde
biri-birinden gitçe talay sabiy, men gitçeligimden işlerge küreşe edim.
Kesim teñli caşçıkla bla birge ögüz arbala bla traktorlağa suw taşıy
edik, 17 cıl bolğanında Balhaç atlı ozerodan Kökcetaw stantsiyağa deri
temir colda öte edi künüm. Tañ carığandan, bathınçısına taş taşıb, anı
colğa kuya edik. Karaçay kızla, közleri saw ölükledeça cuklanıb,
çegetlede ağaç kese edile, taş cükley edile. Atalarını, karnaşlarını
allarına karay edile, kazawatdan keledile deb. Erkişile cılamaydıla -
deydile. Köçgünçülüknü üsünden söleşse kart atamı közlerinden cılamukla
kesleri allına tögüledile. Artıksız da sabiyle körgen kıyınlıklanı
üslerinden aytsa.
1954 cıl kart atam Mağomet-Aliy çüğündür kolhozda vodokanalnı uçetçigi
bolub işlegendi, anda ol caşaw nögeri Tatyanağa tübegendi. Tatyana,
Halkeçlanı Abdulnu kızı, 10 cıl bolub Sarı-Tüzden köçgendi bu elge
üydegisi bla. Üy gitçe sabiyleden tolu, anası da awuşub, kesi karağandı
alağa. Mağomet-Aliy işlegen kolhozda iynek sawğandı. Bir-eki aydan bu
eki adam üylenedile. 1955-çi cıl, alağa caş tuwadı. Atına Kurman
ataydıla. - Üyübüzge, ceribizge kellikbiz deb ullu iynanmay edik,
tüñülüb boşağan edi millet. Izıbızğa kaytırğa hapar kelgeninde, bizni
kuwançıbıznı uçu-kıyırı cok edi-deydi atta.
-Curtubuzğa kayta tebregenikde, karaçaylıla bla malkarlıla bizde
kalığız deb kazaklıla köb küreşgen edile. "Kallay cer desegiz allay
berirbiz, işlegiz, caşağız", - deb, cılarğa cetib tiley edi ala. Alay
a, 14 cılnı Ata curtuna termilib turğan millet allay sözleni eşitirge
da unamay edi. Mayda 1-çi eşelon bla "Allah sen col ber!" deb,Karaçayğa
atlandık. Kart atam bla annam Kazahstandan eki sabiy bla kaythandıla,
kızçıkları Zarifa eki ay bolub, anasını kolunda kelgendi ata-babalarını
curtuna. -Kelseñ a, allayğa kel, üyle oyulub, hapçük cok, baçhalarıbız
taşlaça katıb - cılarıbız kelgen edi. Alay a: "Ata curtda tawla, suwla
da boluşadıla" - deb, boş aytmaydıla. Akırtın-akırtın küñe çığa
başladık, üyleni işlenñenleri bla adamlanı betlerine da cılıw kayta
tebredi. "Karaçayevskiy" sovhoznu "Taşköpür" degen bölümün açhan edik
köb turmayın. Men anda talay cılnı uruñanma.
Büğünlükde Mağomet-Aliy bla Tatyananı 5 sabiyleri, tuwdukları,
tuwduklarından tuwğanları konakğa kelgenley turadıla. Allah biz
sınağannı sizge sınatmasın. Kellik tölüle tınçlıkda, rahatlıkda caşarça
etsin Allah- deydi Mağomet-Aliy.
