ŞAWALANI Minaldan
Men
tışirıw başım bla bir kawum er kişilege, kullukçulağa seyir eteme: bıla
- biz da adambız, halkıbız, bizni da tilibiz bardı, ceribiz, Ata
curtubuz, otcağabız degen zatlanı unutupmu koyğandıla? Şawalanı
Çılıwnu kızı Minaldan - halkıbızğa igilik bolurun tohtamay izlegen, anı
kayğısı bla jaşağan, teñlik, tüzlük üçün kast etip küreşgen
adamlarıbızdandı. Halknı jumuşuna tabıla bilgen, kıyın kün, taşağa
bukmay, tuwrağa çıkğan, tüzün, kertisin aythan, ızından tizgen. Malkar
halkıbıznı başına börk tiyişli kızıdı. Çegem
tarında El-Tübü. Cılğı suwnu boynunda. Cılğı tarında, Kaysınnı tuwğan
üyçüğü. colu taşlıdı, tikdi. Tarnı tamağında poetni tuwğan üyü bizge
Mekkaça körünedi. Duniyağa tuwğan sabiyin birinçi kıçırığı kulağıbızğa
kirgença bolabız. Tögerekde - başları kökge tirelip turğan demeñili
tawla. Kısır kayala. Çuwak kökde bulutla, sürüw-sürüw, Şark taba
tigeley baradıla. Cılğı suwu da, kuduretge küzğü bolup, zıbır taşlanı,
kızıl tamğalı kümüş çabakçıklanı oyumların kayrı ese da eltedi. Bu
seyirlik kıyın, alay ariw cerde ot tamızğan cigit, ciger halknı beşik
cırların, kelin toylarını kobuz, hars tawuşların da, tawuklanı
kankıldağanların, horaz kıçırğanların da, kozu, koy makırğanların
barını awazın da birgesine alıp, Cılgı Çegem çeregine aşığadı... Bu
tawla, bu tarla saklağandıla halkıbıznı. Duşman anı tüzleden kuwup,
aslamın kırıp, bir keseklerin tarla caşırğan halkıbıznı. Tuwğan cerge
çeksiz süymeklik aytdırğandı Kaysınña da bu sözleni: Kor bolayım, Tuwğan cerim, men saña! Sense bek carık kün duniyada maña. Sensiz nasıp cok har kerti adamğa, Kor bolayım, Tuwğan cerim, men saña! O akılman poet! Sen bizge kallay ullu amanatıñı koyup ketgense: Sense bek carık kün duniyada maña, Sensiz nasıp cok har kerti adamğa... degeniñi unuthanlağa, sansız etgenlege. Malkarnı cerinden, çeginden kaçhanlağa «kerti adamladıla» dep kalay aytayık?! Kaysın
a, sañıraw bolsa da, eşitip turluk edi, cerini çapırak tawuşun küz
artında, sokur bolsa da, acaşmay barlık edi kızıl kanña boyalğan
collarında!.. Busağatda,
«ullu», «gitçe» halk da kesi başına, öz kadarına, cerine, çegine
erkinliklerin tohtaşdırğan keziwde, halkıbıznı közün açmasak, anı kelir
kününde ne saklağanın aña añılatmasak, ol abınır, kesini baş
erkinligin, halklık kadarın tas eter. 1922
jılda Malkarnı bek ötgür, akıllı, bilimli başçısı Eneylanı Aliy
efendini caşı Muhammat, milletni kelir caşawun, teren oyumlap;
halkıbıznı kesi allına avtonom oblast etip, Terk oblastdan çığarırğa
erkinlik alğanda, Kalmuk ulunu başçılığı bla kesibizni tersboyunlarıbız
anı unamağan edile. Kalmuk ulunu sözüne terilgen edile. Başha oñu
sıyırılsa da, Eneylanı Muhammat Aliy ulu, küreşe ketip, Kabartığa
koşula esek da, Malkarnı ceri, çegi belgili bolsun dep, belgiletip,
teñlik bolurça paritetni tohtaşdırthan edi. Bolsa
da halkıbız, artdan artha teñligi urlanıp, ol Eney ulu korkğan künñe
cetip, calınçak bolup kalğandı. Eney ulu aythança bolsa, halk abınmaz
edi. Ne medet! Halkıbıznı andan ese murdar Kalmuk ulumu bek süe bolur
edi? Ol kün abınñanbız! Eney
ulu izlegen colsuz, federatsiya amaltın büğün biz sıysızbız,
ıspassızbız, Uçuz halkbız, nek deseñ, zakon çığarıwda, anı bardırıwda,
başhasında da bir türlü teñligibiz cokdu! Bu zat kölübüznü sındıradı,
canıbıznı kıynaydı. Entda biz allay kaphanña tüşsek, ızıbızdan kellik
tölüle aytmazlamı: «Ol duniyada da ala kaliyar kazsınla: ceribizge, baş
erkinligibizge ne etmey ketgendile!» - demezlemi? Derikdile! Biz
Kabartıdan kaçmaybız. Allah-allah, birigeyik, karındaşlıknı da
küçleyik, bir respublikada bolayık. Alay eki halkğa da federatsiya,
suverenitet, paritet bolsunla. Ala wa teñlik, birleşiw, karındaşlıqk
degen zatladıla. Aña uğay degen kalay tabılır?! Ol zatlanı tamamlar
keziw cetip turadı. Men tişirıw başım bla bir kawum er kişilege,
kullukçularıbızğa seyir eteme: bıla - biz da adambız, halkıbız, bizni
da tilibiz bardı, ceribiz, Ata curtubuz, otcağabız degen zatlanı
unutupmu koyğandıla?! Federatsiya, paritet degenden bıllay bir nek kaçadıla?! Kullukla
alışınırğa tüşerikdi da, bayam, korkuwları ol bolur! Ansı añılağan
kıyındı. Bir patçah da tahdan süyüp, ne da kesi ırazılığı bla
ketmegendi... 1910 jılda halk ökülü Kyazim Mekkada cazğan bu tizginleden oyum eteyik: Halk nasıbı kaydağısın bilsem edi, Men, butlarımı at etib, ceterem, Arabızda kaya ırhıla barsa da, Cüregimi kayık etip öterem. Nasıp
degen zatnı, tabakğa salıp, «ma!» dep kişi da berlik tüyüldü. Halk kesi
nasıbın öz akılı, oyumu, kol kıyını bla tabarıkdı. Alay kaysı biribiz
da ötgürlük, teren oyumluk, sabırlık, tözümlük, mamırlık bla halknı
nasıbı, kadarı, calınçaksızlığı, erkinligi, teñligi üçün küçübüznü,
akılıbıznı, bilimibizni ayamazğa kerekbiz. Halkla
öz başlarına kesleri onow eter canlıbız dep, Gorbaçev da anı aytadı.
Alaydı da, ol erkinlikni hayırlanıp, bir millet bir milletge onow etip,
calınçaklıkda tutmazça, başıbız «malkar kulluk» degen hilikkyalıkğa
kalmazça, teñlik tabarça madarıbıznı köreyik. Halkıbız aknı karadan,
oñnu soldan ayıra barırça, tik, ör, taşlı collada abınmazça, taş,
topurak taşığan ötürük söz ırhılada tunçukmazça, butları bıznı at,
cürekleribizni kayık eteyik! Anı üçün bizni ne Allah, ne adam, ne
vlast, ne partiya terslemez.
|
